Tego sobie właśnie życzyłem; trochę ziemi,

dom i ogród z wiosną pod rękę.

fragm. „Satyry”. Horacy

Przed ponad dwoma tysiącami lat marzeniem Horacego był; własny mały skrawek ziemi, na nim dom i ogród, a w pobliżu mały las i tryskające czystą wodą źródełko… Wkoło kwitnąca wiosna, cisza i spokój. Sielskość, anielskość. Marzenia Horacego w zasadzie nie różnią się od moich pragnień oraz żądz współczesnego zjadacza chleba. By ten cel osiągnąć, jesteśmy gotowi na wiele wyrzeczeń. Mały domek na wsi w miłej, spokojnej okolicy, w odległości około pół godziny samochodem od miasta, jest osiągalnym marzeniem dla coraz większej grupy osób. Dom na wsi to istna oaza spokoju dla niemałej rzeszy ciężko spracowanych nuworyszy. Dom jest także pierwszym warunkiem jaki stawiany jest mężczyźnie po założeniu rodziny. Później już tylko; spłodzić syna i posadzić drzewo. To żywe, dające cień, rozłożyste, zielone. Dąb, lipę jabłoń. Mnie taka sielska cisza i spokój dopinguje do zadbania o inne drzewo – drzewo genealogiczne.

Chociaż jestem niepoprawnym mieszczuchem, horacjański model życia zawieszenia między miastem i wsią, na mnie też działa. Nie mam tak daleko idących jak Horacy wygórowanych ambicji o własnym ranczu. Zbudowałem dom, spłodziłem syna, posadziłem drzewo i wystarczy. Starych drzew już się nie przesadza. Wystarczy mi tylko cisza i święty spokój. Moje marzenia dotyczą innych doznań. Od kilku lat pragnieniem moim jest naładowanie swoich akumulatorów w jakimś odludnym, cichym letnisku na nadwiślańskim Urzeczu. Z dala od miasta, zgiełku, ludzi… Tylko ja, żona i prześcigający się w dogadzaniu nam właściciele agroturystycznego ośrodka. Mój sen kończy się zazwyczaj na tym, że wschodzi słońce i nad horyzontem zaczynam dostrzegać górujące; PKiN i warszawskie drapacze chmur. Póki co „jestem w Rzymie i robię to, co robią wszyscy Rzymianie”.

Do niedawna wielkim moim marzeniem było zdobycie zdjęcia dziadka. Pragnąłem zobaczyć jak wyglądał, żył, mieszkał mój ojczysty dziadek. Byłem święcie przekonany, że ktoś z potomków jego licznych sióstr i braci zachował choćby najmniejszą dowodową fotkę podarowaną przez dziadka komuś bliskiemu „na wieczną pamiątkę”. Po cichu liczyłem na to, że zachowało się choćby jedno jedyne zdjęcie z przedwojennych rodzinnych uroczystości na których był mój dziadek. Dałem temu wyraz w felietonie zamieszczonym pięć lat temu w artykule – „Królestwo za dziadka”. Pisałem w nim, że poruszyłbym niebo i ziemię by zobaczyć nawet jego domniemany portret. Wreszcie doczekałem się. Niebo uchyliło się i spadła mi prosto z niego daleka, lecz bliska memu sercu kuzynka. W jej rodzinnych albumach nie tylko znajduje się rodzinne ujęcie na którym jest mój dziadek. Bezcenną fotografią jest też rodzinne zdjęcie na którym uwieczniona jest moja prababka z czwórką swoich dzieci. Hoc erat in votis. O to się modliłem! I w końcu zostałem wysłuchany.

Hot erat in votis. O to się modliłem. Od lat korzystam z internetowych zasobów genealogicznych, lecz dziś coraz częściej dane mi jest powtarzać za Horacym, że zostałem wysłuchany. W moim ojczystym, niekoniecznie w jego języku i często nawet nie zdając sobie sprawy, że był, żył i tworzył Flakkus zwany Horacym. Nie pamiętając o tym że cytuję już niegdyś zapisane słowa. Znajdując w internetowych genealogicznych  bazach danych co rusz to nową duszyczkę, na usta ciśnie mi się – Oto się modliłem. Tego pragnąłem. Dzięki sporej grupie fotografujących i indeksujących księgi parafialne, moim podziękowaniom wznoszonym ku Niebu nigdy nie ma końca. Co rusz przybywa nowych rekordów i w sieci pojawiają się nowe zindeksowane akty. Moim cichym marzeniem jest by odwiedzający portale genealogiczne i korzystający z usług indeksujących mieli na uwadze inne łacińskie powiedzenie – hodie mihi, cras tibi. W znaczeniu – dziś ktoś tobie, jutro ty komuś.

Jerzy Wnukbauma.

Król Baltazar urządził dla swoich możnowładców w liczbie tysiąca, wielką ucztę i pił wino wobec tysiąca. Gdy zasmakował w winie rozkazał przynieść srebrne i złote naczynia, które jego ojciec zabrał ze świątyni, aby mogli z niego pić król, oraz jego możnowładcy, jego żony i nałożnice. Pijąc wino wychwalali bożków…

W końcu doczekałem się emerytury. ZUS nie miał prawa powiedzieć mi NIE! Mam już gotowe plany na nową drogę życia. Co będę robił? Odpowiem tak, jak odpowiadam na to pytanie moim znajomym – Nadszedł czas kupić kilka butelek wina, zaprosić moich przodków pochodzących od Kołodzieja – w liczbie około tysiąca. Pousadzać ich za stołem zgodnie z hierarchią. Zasmakować się w winie, wsłuchiwać się w to, co mają mi do przekazania traktujące o nich archiwalne dokumenty. Poznać jak najwięcej sekretów moich pradziadów. Później posprzątać cały bałagan po uczcie. Poskładać wszystko, poszufladkować i spisać sagę rodu. Przelać wiedzę na papier, bo pamięć mam ulotną. Przekazać wszystko potomnym, żeby później nie było – a dziad wiedział, nie powiedział, a to było tak.

W tej chwili ukazały się palce ręki ludzkiej i pisały za świecznikiem na wapnie ściany królewskiego pałacu. Zakrzyknął król by wprowadzono wróżbitów, Chaldejczyków i astrologów. Zwrócił się do mędrców babilońskich i rzekł – Każdy kto przeczyta to pismo i wyjaśni mi je, ma być odziany w purpurę i złoty łańcuch na szyi i ma panować w moim kraju jako trzeci.

Jeszcze kilka lat temu byłbym niezmiernie wdzięczny za pojawienie się czyjejś niewidzialnej ręki, która nakreśliłaby mi cały mój wywód przodków. Prawdopodobnie jeszcze kilka lat temu musiałbym skrzyknąć też wszystkich; wróżbitów, Chaldejczyków i astrologów, żeby zrozumieć uczonych w piśmie genealogów. Trochę z przekonania a trochę ze skąpstwa, postanowiłem rozwiązać mój problem sam. Samodzielnie poszukiwałem przodków przy tym edukowałem się intensywnie. W tym celu zalogowałem się na genealogiczne forum, wstąpiłem do towarzystwa genealogicznego i czerpałem wiedzę całymi garściami. Z czasem jednak zraziłem się do forum i początkowy apel do Koleżanek i Kolegów – Uczta Baltazara szybko zamieniłem na – Sami sie uczta!

Wtedy odezwał się Daniel i rzekł wobec króla; – Dary swoje zatrzymaj, a podarunki daj innym! Jednakże odczytam królowi pismo i wyjaśnię jego znaczenie. A oto nakreślone pismo; mene, tekel, fares. Takie zaś jest znaczenie wyrazów; Mene – policzono. Bóg obliczył twoje panowanie i ustalił jego kres. Tekel – zważono.  Zważono cię na wadze i okazałeś się zbyt lekki. Fares – podzielono. Twoje królestwo uległo podziałowi.

Niedawno stanąłem przed przysłowiową ścianą. Poddałem się. Osłabłem w zapałach. Rozważałem rzucenie tego wszystkiego w cholerę. Wpatrując się ślepo w ścianę miałem odczucie, że za chwilę ukarze się na niej napis Mene, Tekel, Fares przepowiadający mój upadek i ostrzegający mnie przed zbliżającym się końcem. Nic takiego w ścianie jednak nie dostrzegłem. Nie pojawiła się też żadna pisząca na niej niewidzialna ręka. Ściana pozostała blada. No, może trochę wyblakła i przybrudzona. Uświadomiłem sobie, że muszę ją pomalować. Może dla odmiany pieprznę na niej jakiś szlaczek. Postaram się zdążyć z malowaniem do chwili spotkania się z nowo poznaną kuzynką. Kto wie. Może jak biblijny Daniel pomoże mi na nowo odczytać inne graffiti – moje porozrzucane i powoli zapominane drzewo genealogiczne. Ta myśl pozwala mi na nowo cieszyć się genealogią.

Jerzy Wnukbauma

Jeśli ktoś zna powód …

„Jeśli ktoś zna powód dla którego ci dwoje nie mogą się połączyć węzłem małżeńskim, niech przemówi teraz, lub zamilknie na wieki”. Ta formułka na ślubach kościelnych w Polsce, nie jest wygłaszana. To przypisywane księdzu zdanie, ciśnie mi się na usta, gdy czytam prasowe informacje stawiające naszych przodków w innym, niepochlebnym świetle. Chcę wtedy powiedzieć – Gościu przemów! Masz swoje pięć minut! Mów prosto z mostu. Nie owijaj w bawełnę. Podaj; fakty; nazwiska, imiona, daty… Mów; kto?, co?, gdzie?, kiedy? Albo zamilknij na wieki! Przypisywanie całemu narodowi win jednostki jest niedorzeczne i krzywdzące. Podejrzewam jednak, że wtedy podniesie się rwetes, że zamykam komuś usta, lub o zgrozo – życzę komuś śmierci. O łyknięciu czegoś z mlekiem matki, nie wspomnę.

Już na początku zmagań genealogicznych, zdawałem sobie sprawę, że wszystkie; wykresy przodków, drzewa genealogiczne, tabele, raporty i wszystkie badania wzięte razem, nie wystarczą. Że trzeba będzie kiedyś usiąść, zebrać to wszystko w całość i opisać to dokładnie i obiektywnie. Wreszcie przyszedł ten czas i „… doświadczenia, o których napiszę, nie są objęte zwolnieniem z restrykcji, jakie przewiduje ustawa o IPN. Po wejściu w życie ustawy nie mam zamiaru zaprzestać mówić i pisać o tym, co widziałam i słyszałam.”

Powyższy cytat pochodzi z felietonu Joanny Szczepkowskiej „Poczucie wspólnoty” zamieszczonego w  lutowym weekendowym wydaniu Rzeczpospolitej Plus Minus. Przywłaszczyłem sobie ten fragment jej tekstu. Myślę, że autorka mi wybaczy. Puści płazem jak Mariuszowi Błaszczakowi, który sięgnął do innego jej powiedzenia – o upadku komunizmu w Polsce. Pan minister „zapożyczył” całą jej wypowiedź i na dodatek określił nową datę tego ważnego wydarzenia. Ja zerżnąłem tylko mały fragment jej przemyśleń i w moim przypadku, to nie plagiat i nie dobra zmiana, lecz co najwyżej facebookowe; „Lubię to”. A skoro lubię – to i „Udostępnij”.

Co ja wiem o moich przodkach? Na początku mojej zabawy w genealoga, myślałem, że wiem o nich prawie wszystko. Prawie wszystko, bo na genealogicznym starcie, opierałem się wyłącznie na rodzinnych przekazach. Z góry zakładałem, że informacje pochodzące z ust najbliższych mi osób, są niebudzącymi żadnych wątpliwości pewnikami. Myliłem się? To był mój błąd. Nie brałem pod uwagę, że ktoś może wiedzieć o moich przodkach więcej i lepiej, niż moi najbliżsi. Nawet przez myśl mi nie przyszło, że moja wiedza to zbiór; fałszywych tropów, nadinterpretacji, błędów w rozumowaniu i pojmowaniu rzeczywistości. Że zajmuję się powtarzaniem zasłyszanych fam. Że cechuje mnie nieznajomość  dokładnych realiów historycznych, religijnych, społecznych i obyczajowych. W ten sposób dzięki całej rzeszy znawców spraw polskich, ludzi „wszechstronnie wykształconych i lepiej znających fakty”, wpadam w kompleksy i wychodzę na wielkiego ignoranta. Lecz nie ma tego złego co by na dobre nie wyszło. Jestem bogatszy o „nową wiedzę”. Nie muszę martwić się na zapas, że zejdę z tego świata nieświadomy. Fack! A mogłem przecież żyć nieświadomie, ale za to długo i szczęśliwie.

Tydzień temu córka poprosiła mnie o wysłanie na jej pocztę, skanów obozowych pamiątek po jej prababci, a mojej matecznej babce. Ostro zabrałem się do pracy. Poszło szybko, bo niewiele tego było. Kilka zdjęć zrobionych przez wyzwalających obóz amerykanów, dokumenty, adresy kilku internetowych stron i tyle. Reszta pamiątek po babce przepadła bezpowrotnie. Większość z nich zniszczyła sama babka. Nigdy nie mówiła o swoich przeżyciach. O jej losie dowiedziałem się od ojca. W odróżnieniu od matki izraelskiego dziennikarza, matka mojego ojca nigdy nie mówiła w języku Goethego, Wagnera, Hitlera, Eichmanna i Reinefartha. Nigdy nie mówiła, choć doskonale znała jego represyjno-rozkazujące zwroty. Nie mówiła, że ratowała Żydów. Od ojca wiem, że chociaż sami przymierali głodem, babka przerzucała chleb przez mur głodującego getta. Nie słyszałem, czy ktokolwiek ratował moją babkę w okupowanej Warszawie. Wraz z córką trafiła do „polskiego obozu” na terenie III Rzeszy. Nie mogła tam liczyć na Sprawiedliwego Niemca. Po Jałcie nie mogła liczyć już na nikogo. Przeżyła i doczekała wyzwolenia obozu w którym było jej tak dobrze, że wyzwalający obóz żołnierze amerykańscy dopuścili się samosądu na niemieckich strażnikach. Rozstrzelali 560 SS-manów – członków załogi obozu i żołnierzy Waffen-SS. W 1945 roku wróciła do umarłego miasta i domu którego nie umiała zlokalizować wśród stosów gruzu. Wysłane córce do USA materiały miały posłużyć mojemu wnukowi do lekcji poglądowej w szkole. Nie przydały się. Były nie na temat. Nie mówiły nic o holokauście.

Nie znam się na ludziach. Zresztą, na przyjaciołach ludzi też nie. Przeżyłem tyle lat i do tej pory nie wiem; czy dobry pies jest wtedy gdy szczeka i gryzie, czy jest dobry dlatego, że przy powitaniu chce mnie zalizać na śmierć. Nie jestem święty, ale sięgnę po argumenty św. Augustyna, który mówił że człowiek jak pies musi strzec swojej trzody, lecz czasem musi zaszczekać by ostrzec o grożącym niebezpieczeństwie. Jednej rzeczy święty nie wziął pod uwagę. Człowiek nie zawsze strzeże swojej trzody. Potrafi też nieźle skalać swoje gniazdo i szczekać bez konkretnego zagrożenia. Słuchając takiego szczekania, upewniam się w przekonaniu, że wszystko co zostało pozamiatane pod dywan przez pokolenia naszych rodziców, dziadków i pradziadków, wraca do nas z niewspółmierną siłą. Sprawy kiedyś nadzwyczaj ważne, niewyjaśnione we właściwym czasie (i miejscu) pozostawione samemu sobie, odżywają na nowo i na dodatek zaczynają żyć swoim życiem. Niewykorzystane ongiś atuty, mszczą się i dziś wytaszczane są przez ludzi ze specyficznym podejściem do historii Polski. Zresztą. Ludzi takich nie brakuje po obu stronach barykad. Najgorsze, że narzucają sposób swojego myślenia pokoleniu naszych; dzieci, wnuków i prawnuków. Pokoleniu wychowanemu pod kloszem.

„Jeśli ktoś z tutaj obecnych zna powód… , niech przemówi teraz, lub zamilknie na wieki”. Polak od księdza tego nie usłyszy. Od starszych braci w wierze pada za to szereg innych słów. M.in. „polskie obozy zagłady”. Jeśli mają na myśli – „polskie” – bo w tych obozach mordowani byli Polacy różnych wyznań -to jak najbardziej. „Polskie” – bo taki był najczęstszy kierunek powrotów z tych obozów po wyzwoleniu – to zgadzam się z nimi w zupełności. W przeciwnym razie z ich głową jest coś nie tak. Uczestnicząc dzisiaj w ceremoniach ślubnych nie czekam na słowa, które nigdy nie padną. Siedzę i wsłuchuję się w słowa przysięgi małżeńskiej. Czekam na przyzwolenie księdza – Teraz Młodzi mogą się pocałować! Te słowa wróżą długie i szczęśliwe życie pod jednym dachem. Lecz i z tym bywa różnie. Zdarzają się kłótnie, odejścia i rozwody. C’est la vie.

Jerzy Wnukbauma.