Szczekociny

Rodzina Gierczyckich jako przykład szczekocińskiej rodziny mieszczańskiej na przełomie XVIII i XIX wieku

developer Zostaw komentarz

Lech Frączek

 

Rodzina Gierczyckich jako przykład szczekocińskiej rodziny mieszczańskiej na przełomie XVIII i XIX wieku.

 

Wstęp

 

Wzrost znaczenia historii regionalnej w historiografii rodzi potrzebę podejmowania wielotorowych badań nad ciągle nie do końca poznanymi dziejami małych ojczyzn, do których w oczywisty sposób należy zaliczyć Szczekociny. Jednym z ważniejszych kierunków badawczych są w tym wypadku losy poszczególnych rodzin współtworzących historię danej wsi, miasta lub regionu.

W niniejszym artykule zostały ukazane wybrane aspekty dotyczące życia mieszkańców Szczekocin na przykładzie rodziny Gierczyckich[1] . W celu uzyskania możliwie jak najszerszej perspektywy badawczej wykorzystano możliwości jakie dają genealogia, demografia historyczna, czy wreszcie historia społeczno-gospodarcza, a osiągnięte za ich pomocą ustalenia przedstawiono na tle ogólnych zjawisk i tendencji zachodzących w dziejach miasta.

Spośród wielu istniejących definicji rodziny zastosowano taką, która najlepiej odpowiada realiom epoki staropolskiej, określającą rodzinę jako grupę osób wzajemnie zależnych, złożoną z rodziców i niesamodzielnych dzieci (tzw. rodzinę nuklearną), a także z dalszych krewnych mieszkających razem[2] .    

Początek omawianego okresu został zdeterminowany stanem zachowania materiału źródłowego, zwłaszcza ksiąg metrykalnych, w których znajdują się najwcześniejsze wzmianki o rodzinie Gierczyckich, natomiast cezura końcowa została wyznaczona tak aby w badanym okresie można było opisać dzieje trzech pokoleń. Założenie to najlepiej spełniała końcówka lat trzydziestych XIX wieku.

 
 

[1] Historia rodziny Gierczyckich nie doczekała się do tej pory żadnej monografii ani nawet artykułu.    

[2] C. Kuklo, Demografia Rzeczpospolitej Przedrozbiorowej, Warszawa 2009, s. 354.

 

więcej w pliku do pobrania

 

 

Autor: Lech Frączek

Spis ludności Szczekocin z 1791 roku

developer Zostaw komentarz

Lech Frączek

 

Spis ludności Szczekocin z 1791 roku

 

 

Spisy ludności są podstawowym źródłem do badań nad stanem i strukturą danego społeczeństwa na określonym terytorium. Swoją genezą sięgają starożytności, lecz ich pełna forma wykształciła się w Europie i w Polsce dopiero w wieku XVIII. Spisy państwowe[1] , do których należy także spis ludności parafii Szczekociny[2], cechowały się najczęściej czterema warunkami: powszechnością, jednoczesnością, imiennością oraz bezpośredniością[3], które odróżniały je od wcześniejszych mniej doskonałych rejestrów[4].

Na mocy uchwały sejmowej z 1789 roku w rozdziale zatytułowanym „O materyi ekonomiczney woiewódzkiey” nakładano na plebanów obowiązki obligujące ich do przeprowadzenia spisów ludności oraz do corocznego przekazywania władzom państwowym odpisów akt metrykalnych[5] .

Organizację spisów kontrolowały Komisje Porządkowe Wojskowo-Cywilne nadzorujące prace proboszczów na terenie danego powiatu. W przypadku Szczekocin był to powiat lelowski. Pomimo tego, że teoretycznie komisja taka powinna była urzędować w Lelowie, to dzięki staraniom Urszuli Dembińskiej przeniosła ostatecznie swoją działalność do pałacu w Szczekocinach, przez co znacznie wzrosła ranga tego miasta oraz pozycja jego właścicielki[6] . Spis ludności parafii szczekocińskiej nie odbiegał od wytyczonego prawem schematu. Miał on obejmować swoim zasięgiem całą ludność wyznania chrześcijańskiego z terenu parafii, która wedle spisu z roku 1791 składała się z następujących miejscowości: Bonowice, Grabiec, Sprowa, Szczekociny oraz Wywła


[1] Genezę oraz wnikliwą analizę spisów państwowych przedstawił C. Kuklo omawiając rodzaje źródeł do badań demograficznych. C. Kuklo, Demografia Rzeczpospolitej Przedrozbiorowej, Warszawa 2009, s. 51-61.

[2] Archiwum Narodowe w Krakowie. Oddział III, (dalej: ANKr III), Akta Komisji Porządkowej Wojskowo-Cywilnej Województwa Krakowskiego, (dalej: AKP), sygn. 49-5. Ze względu na obszerność materiału w niniejszym artykule zamieszczono wyłącznie początkową część owego spisu dotyczącą części miejskiej parafii.

[3] Powszechność powodowała uwzględnienie wszystkich mieszkańców, jednoczesność oznaczała przeprowadzenie spisu w jednym momencie (zazwyczaj jednego dnia), imienność jak nazwa wskazuje cechowała się podawaniem personaliów poszczególnych osób, a bezpośredniość odnosiła się do tego, że informacji udzielała bezpośrednio osoba spisywana.

[4] Wcześniejszymi źródłami tego typu są głównie spisy podatkowe oraz kościelne spisy wiernych noszące łac. nazwę Libri status animarum, czyli księgi dusz. Więcej w tej kwestii zob. C. Kuklo, op. cit., s. 66-74; I. Gieysztotowa, Wstęp do demografii staropolskiej, Warszawa 1976, s. 116-141.

[5] C. Kuklo, op. cit., s. 53-54 .

[6] M. Zacłona, Urszula z Morsztynów Dembińska i jej wkład w rozwój Szczekocin, w: Historia i współczesność Szczekocin. XX-lecie Towarzystwa Kulturalnego im. Tadeusza Kościuszki, red. Cz. Orliński, Szczekociny 2012, s. 63.

 

 

więcej w pliku do pobrania

 

Autor: Lech Frączek

Dokumenty cechowe jako źródło do badań genealogicznych na podstawie akt cechowych miasta Szczekociny

developer 2 komentarze

 Wstęp

 Badania genealogiczne stwarzają przed historykami konieczność oparcia się na materiale źródłowym. Obecnie najczęściej w tym celu wykorzystywane są księgi metrykalne co ze względu na ich liczne zalety jest w pełni uzasadnione. Poszukiwanie przodków można jednak kontynuować rozszerzając bazę źródłową o inne kategorie źródeł między innym o dokumenty cechowe[1] .

Wykorzystanie akt cechowych może stanowić pomoc dla genealoga w ustalaniu filiacji, kolicji oraz chronologii. Może również przynieść liczne informacje uzupełniające. Źródła cechowe pomagają poznać okoliczności konkretnych wydarzeń z życia rodziny, szczegółowo określić zawody, którymi trudnili się przodkowie, prześledzić ich migracje, poznać okoliczności różnych konfliktów bądź kontraktów, przybliżyć realia życia gospodarczego, wreszcie potrafią dostarczyć informacji dotyczących wykształcenia, mentalności a nawet wyglądu fizycznego poszczególnych osób.


[1] Należy w tym miejscy wyraźnie zaznaczyć oczywisty skądinąd fakt istnienia w miastach oraz miasteczkach dużej grupy rzemieślników nie zrzeszonych w cechach zarówno katolików jak i izraelitów. Nazywani najczęściej partaczami nie wytwarzali tulu dokumentów co bractwa cechowe i w konsekwencji zachowało się o nich znacznie mniej informacji.

więcej w pliku do pobrania

Autor: Lech Frączek

Księgi metrykalne i metody ich wykorzystania w badaniach nad poznaniem historii społeczeństw XIX wieku na przykładzie parafii szczekocińskiej.

developer Zostaw komentarz

Lech Frączek

Księgi metrykalne i metody ich wykorzystania w badaniach nad poznaniem historii społeczeństw XIX wieku na przykładzie parafii szczekocińskiej.

 

Kraków 2012

Niniejszy artykuł ma na celu zaprezentowanie możliwości badawczych jakie otwierają przed historykami księgi metrykalne, źródło coraz częściej wykorzystywane przez badaczy zajmujących się dziejami społeczno-gospodarczymi, demografią historyczną, historią kościoła, onomastyką oraz genealogią. Przydatność rejestrów metrykalnych dla historyków jest już obecnie uważana za oczywistą albowiem są one źródłami o wysokiej wiarygodności. Jako najważniejsze ich zalety można wymienić chociażby: powszechność występowania, fakt iż obejmowały swoim zainteresowaniem wszystkie warstwy społeczne, małą zmienność treści poszczególnych zapisów (co pozwala na miarodajne porównania zmian różnych aspektów demograficznych w czasie), fakt iż tworzone były one niemal natychmiast po danym wydarzeniu, czy wreszcie bardzo szeroki zakres informacji jakie zawarte były w metrykach. Nie do przecenienia jest to, iż proces tworzenia ksiąg metrykalnych oraz ich przechowywanie znajdowały się pod stałą kontrolą instytucji Kościoła katolickiego oraz władz cywilnych, co w sposób oczywisty podnosiło jakość wyżej wymienionych źródeł.

więcej w pliku do pobrania

Autor: Lech Frączek