Zdarza się, że przeglądając archiwalne księgi, od czasu do czasu w moje ręce wpadnie jakiś ciekawy akt. Na czym polega ich wyjątkowość? Różnie. Czasami w niektórych aktach są słynne, lub obcobrzmiące, niepospolite nazwiska. Czasem znane, lub wyjątkowe miejsce urodzenia. Zdarza się, że natrafię na wyszukane, wręcz rokokowe zawijasy podpisów osób stawiających, lub księży. Osobliwością są także stare, lakowe pieczęcie, ozdobne druki i rękopisy. Najczęściej natrafiam jednak na nietuzinkowy zawód (patrz niedawno opisywany miśkarz). Nie jest tego dużo. W całym gąszczu przejrzanych przeze mnie dokumentów, trafiają się tylko pojedyncze okazy. Chciałoby się więcej, ale ktoś na górze rozsądnie dozuje mi związane z nimi przyjemności. Pewnie dlatego by mi się w tyłku nie przewróciło. Przeróżnie reaguję na takie znaleziska. Zależy od ich rangi. Ostatnio dzięki jednemu aktowi, a dokładniej mówiąc, opisowi Pana Młodego w tym akcie, poczułem się uczestnikiem escape roomu. Rzuciłem wszystko by poświęcić mu wiele cennego czasu na wertowanie słowników i czytanie internetowej „wiedzy”. Jakaś wewnętrzna siła nie pozwalała mi zająć się kolejnymi stronami księgi, dopóki nie uporam się z tą zagadką. Kto by pomyślał, że jeden dłuższy wpis, którego w zasadzie nie powinno być w tym akcie, może mieć taką siłę sprawczą. Poniżej postaram się napisać o co konkretnie chodzi. Mam nadzieję, że poniższym artykułem zainteresuję również Państwa. Zastrzegam sobie jednak honorowe wyjście – Jakby coś było nie tak (z moim tłumaczeniem i interpretacją zapisu) – to jest to wyłącznie wina księdza.

We wszystkich, no, prawie wszystkich aktach małżeństw, po nazwisku Pana Młodego występuje szablonowy wpis księdza określający jego stan cywilny (kawaler lub wdowiec). Później wykonywany zawód, wiek, imiona rodziców, miejsce urodzenia i obecnego zamieszkiwania. To wszystko zapisane jest ciurkiem. Po przecinku i z małej litery. W większości aktów typowa sztampa. Wzorcowa kalka. Poprzestawianie w którymś akcie, choćby tylko szyku określeń, zapala w każdym kto to czyta czerwoną lampkę. Zaczyna się czytać wolniej i uważniej. Tak było niedawno ze mną podczas indeksacji, gdy zauważyłem szereg odbiegających od wzoru określeń. No i zaczęła się burza mózgu.

…kawaler, wyrobnik, (robotnik dniówkowy), szeregowy (zwykły), urlopowany (zwolniony), mający (posiadający) bilet żółtego koloru. 29 lat syn…. itd. Niby wszystko ok. ale… Skąd ten bilet? Znalezisko to spuentowałem słowami z filmu Machulskiego – Ja tu widzę siostry, że wy niezły burdel macie w tym swoim Archeo. Odłożyłem indeksację i zająłem się poszukiwaniem informacji o bilecie żółtego koloru. Ciekawiło mnie co to jest, z czym to się je i jakie warunki musiały być spełnione, by cieszyć się jego posiadaniem. Po kilku chwilach czytania uświadomiłem sobie, że tak mało wiem o naszych babkach. Z racji obszerności tematu postaram się opisać go tutaj krótko i zwięźle. Zagadnienie o którym napiszę jest stare jak świat, dlatego ograniczę się do okresu w którym spisany był ów akt – do lat młodości naszych pra i praprababek.

Żółty bilet, lub bilet żółtego koloru w carskiej Rosji i co za tym idzie na ziemiach Polski pod rosyjskim zaborem, był dokumentem. Trzy w jednym – legitymacją, pozwoleniem i kartą medyczną wydawaną prostytutkom przez carską policję. Zaopatrzone w taki bilet panie miały zarówno swoje prawa jak też obowiązki. Po raz pierwszy w dziejach Rosji prostytucja zalegalizowana została 1843 roku. Wtedy też w Petersburgu powstał pierwszy zalegalizowany dom publiczny. W rzeczywistości przebiegło to tak – Policja wyłapała panie. Spisano i poddano kontroli medycznej wszystkie „dziewczęta”. Zdrowym i chętnym wydano bilet uprawniający do świadczenia usług seksualnych. Chore i brzydkie wysłano do Irkucka. Co jakiś czas bilet ten musiał być przedłużany na posterunku policji. Bez ważnego, przedłużonego biletu nie wolno było świadczyć płatnych usług w całej Rosji. Także w Królestwie Polskim, które było częścią carskiego Imperium. Tyle o bilecie. O kobietach przemilczę. Były przecież czyimiś; córkami, siostrami, kuzynkami, a niektóre; żonami i matkami.

Medyczna wkładka do żółtego biletu.

W zasadzie mógłbym na tym już skończyć. Zastanawiam się jednak dlaczego wzmianka o żółtym bilecie znalazła się przy Panu Młodym, tj. męskiej stronie zawartego związku? Nie mam pewności co do poprawności mojego tłumaczenia. Ot choćby wyraz riadowym w moim rozumieniu to szeregowy. Od riad – rząd, szereg) Poprawnie było by wpisać czastnyj i wiadomo, że chodzi o żołnierza najniższej rangi, urlopowanego a raczej zwolnionego z wojska. Według mnie zwolnienie jest tu bardziej trafne. Wynika z wcześniejszej wzmianki o wykonywanym zawodzie (podienszczyk). Urlopowany żołnierz nie podjąłby raczej pracy zarobkowej. Był uposażony i z tego co wiem, nie mógł raczej podjąć pracy. Być może kluczem nie jest dokładne, lecz bardziej intuicyjne przetłumaczenie fragmentu tego aktu. Nie mam zielonego pojęcia, czy podążam prawidłowym tropem. Być może w tym przypadku nie jest to żółty bilet, a raczej zwolnienie z wojska na podstawie żółtych papierów. Ale! Czy wtedy ksiądz udzieliłby mu ślub? Wykluczam sprawy o których dzisiaj jest głośno za sprawą filmów braci Sekielskich. Nie mogę jednak z całą pewnością tego wykluczyć.

Dlaczego piszę o pedofilach w Kościele?

Bo chcę mieć pewność, że w każdą niedzielę

przyjmując z rąk księdza komunię do ust,

ksiądz ten nie łapał dziewcząt za biust,

nie penetrował w pipce, lub w pupie.

Nie wiem dlaczego? Może to głupie?

Lecz mam wrażenie, że miast Ciała Pana,

ksiądz taki daje komuś szatana.

Tak! Chcę mieć pewność, że z mojej świątyni

ksiądz nigdy takich rzeczy nie czyni,

że biskup nie zmiecie sprawy naprędce –

Idź! (na inną parafię) I nie grzesz więcej?

 

Życzę wszystkim zdrowia i doczekania lepszych, pod każdym względem i zdrowszych czasów.

Jerzy Wnukbauma.

Zbliża się piąta rocznica śmierci  Jerzego Kowalczyka, kielczanina, historyka, pasjonaty powstania styczniowego. Autora internetowej strony http://powstanie1863.zsi.kielce.pl poświęconej powstaniu styczniowemu na naszym terenie. To za sprawą tej redagowanej i prowadzonej przez pana Jerzego strony miałem okazję uścisnąć mu dłoń. Celowo nie piszę, że miałem okazję go poznać. Nasze fizyczne spotkanie trwało krótko. Ograniczyło się tylko do wymiany kilku zdań i przekazaniu mu kilku zdjęć „mojego powstańca”. Nasza wcześniejsza znajomość trwała dłużej i polegała na korespondencyjnej wymianie wiedzy o „moim” powstańcu – Macieju Wojtali. Dziś przypomniałem sobie o panu Kowalczyku za sprawą kilku aktów zgonów, na jakie natrafiłem przy indeksowaniu parafii Sędziszów.

Indeksując akty zgonów z 1864 roku w parafii Sędziszów uwagę moją przykuło dziewięć na pozór niczym nie różniących się od innych, występujących po sobie aktów zgonów. Aktów, według mnie, związanych z jakimś wydarzeniem na tym terenie. Data, miejsce zgonu, oraz osoby zgłaszające, we wszystkich tych aktach są identyczne. To nie wygląda na przypadek. Zważając na datę zgonów 31.01.1874 r. (to okres powstania styczniowego), w grę mogła wchodzić jakaś powstańcza potyczka. Pochyliłem się nad tym tematem i zacząłem zbierać informację o Sędziszowie w okresie powstania styczniowego. Niestety, znalezione przeze mnie źródła historyczne nie wskazywały na taki fakt. Sięgnąłem więc do znanych mi internetowych źródeł; to jest do wspomnianej wcześniej http://powstanie1863.zsi.kielce.pl oraz do równie interesującej https://genealogia.okiem.pl

Pomocnym w poszukiwaniach okazał się tylko jeden z dziewięciu aktów zgonu. To po nim jak po sznurku dotarłem do informacji o tym wydarzeniu. Nazwiska innych zmarłych nie występują w internetowych wyszukiwarkach powstańców styczniowych. W aktach zgonów trzech osób zamiast nazwisk, widnieje w niczym niepomocne NN               

Jest to akt zgonu Romana Russockiego, syna właściciela majątku Sędziszów Kwiryna Russockiego h. Zadora, oficera i uczestnika powstania listopadowego, oraz jego małżonki Teodory z Walewskich. Co o rodzinie Rusockich pisze Jerzy Kowalczyk? Na prowadzonej przez niego stronie można przeczytać;

„Od roku 1845 właścicielem Sędziszowa był Kwiryn Russocki h Zadora, podczas powstania listopadowego porucznik jazdy krakowskiej, odznaczony Orderem Virtuti Militari w dniu 15.IX.1831 r. W dobrach sędziszowskich był propagatorem nowoczesnego rolnictwa. W okresie powstania styczniowego również zaangażował się w działalność patriotyczną: w organizacji cywilnej był naczelnikiem okręgu Słupia Jędrzejowska”.

W powstaniu styczniowym walczył starszy syn Kwiryna Konstanty Russowski. Początkowo walczył on pod rozkazami Kurowskiego a później Langiewicza. Był ranny w bitwie na Grochowiskach. O drugim synu Kwiryna autor pisze:

„Drugi syn Kwiryna, Romuald Russocki (1835 – 1864) przypadkowo został zamordowany przez Kozaków w dniu 31 stycznia 1864 r. podczas utarczki pod Sędziszowem. Rtm Jan Mazaraki w swoich wspomnieniach (Pamiętnik…) opisał jak to po potyczce przy folwarku Rajsko, do dóbr Sędziszowa należącym, widział jak kilkunastu Kozaków pędziło galopem za szlachcicem przejeżdżającym wózkiem. Mazaraki z podwładnymi chciał udzielić pomocy – … ruszyliśmy kłusem. Dojechaliśmy tak do osady z kilku chałup złożonej; tam był młyn i jakieś zamożniejsze gospodarstwo, gdyż dwie stodoły, stajnia, budynek mieszkalny, a w środku dziedzińczyk; otóż w tym miejscu dopędzili kozacy szlachcica, którym był Roman Russocki, syn Kwiryna, zamordowali go tam z furmanem i obdarli do naga. Wpadliśmy na nich obces; ci kozacy, którzy siedzieli na koniach, uciekli, ci zaś, którzy byli na ziemi, zginęli; trzech odprzęgało od wózka konie, ci polegli, dwóch zaś, którzy zdarte z nieszczęśliwego człowieka futro i odzienie troczyli do kulbak, wpado nam w ręce i ci natychmiast na wierzbach tam będących powieszeni zostali. …”

Niby wszystko jasne. Dzięki ogromowi pracy jaką włożył p. Kowalczyk, dowiedziałem się jak i w jakich okolicznościach zginął Rommuald Russocki s. Kwiryna ale… Nadal nie wiem czy jest to jedna i ta sama osoba. W 1864 r. w akcie zgonu przy jego nazwisku ksiądz wpisał nieco inne imię zmarłego – Roman. Nie zgadza się także wiek. Romuald w chwili śmierci liczył sobie lat 28 lub 29 lat. Opracowanie śp. Jerzego Kowalczyka nie wyjaśnia także skąd w sędziszowskiej księdze zgonów pod datą 31.01.1864 r. znalazły się akty zgonu 8 innych powstańców. Dokładniej wyjaśnia to genealogia.okiem

          

Widzimy więc z powyższej relacji, że podczas potyczki pod Sędziszowem rotmistrz Jan Mazaraki stracił kilku zabitych i rannych. Natomiast autorzy powyższej informacji mijają się z prawdą pisząc o zamordowaniu bezbronnych dziedziców „Romualda i jego syna Kwiryna Rusockich i Teodorę z Walewskich, jadacych bryczką do Węgrzynowa.” Romuald był synem Kwiryna i Teodory. W chwili tragedii jego rodziców przy nim nie było. Oboje zmarli później.

Dla Romualda Russockiego i pozostałych 7 powstańców rotmistrza Mazarakiego; była to ostatnia niedziela. Dziewiątą ofiarą był miejscowy kucharz Jakub Piątek lat 21 syn Macieja i Brygidy z Trębaczów. Otwarty pozostaje temat zabitego woźnicy powożącego wóz. Oprócz dwóch miejscowych osób; szlachcica i kucharza, w aktach zgonu nie ma innych tutejszych osób. Nie ma najmniejszej wzmianki o woźnicy Według mnie z dziedzicem Sędziszowa bryczką jechał jego kucharz. Prawdopodobnie gotujący obiad dla powstańczego oddziału. Obaj prawdopodobnie uciekali z miejsca potyczki. Na pamiątkę tamtego wydarzenia siostra zabitego Teresa Russocka ufundowała krzyż z tablicą informacyjną. Fundatorka przeżyje kolejną tragedię. W czerwcu tegoż roku umrze jej dwuletnia córka.

                                               

Nie sposób nie wspomnieć o pozostałych zabitych powstańcach. O Nowakowskim, Swidzińskim, Kowalskim i Eliaszu Opoczyńskim. Być może ich nazwiska są tylko powstańczymi pseudonimami. Takiej wątpliwości nie ma w aktach zgonu 3 innych młodych mężczyzn. Oni figurują jako NN.

To tyle w temacie niespodziewanej śmierci. Zgodnie z zaleceniem siedzę w domu i nudzę się. Czy się boję? Tak! Mam wielkiego cykora. Boję się jak cholera; o siebie i o moich najbliższych. Stracham się nawet o to, co kiedyś po mnie zostanie. Kupa makulatury? Wykorzystuję czas domowej kwarantanny, porządkuję i zmieniam swoje zapiski na bardziej przyswajalny materiał dla moich zstępnych.

Oczekuję, że wkrótce ktoś na górze da znać do odegrania hejnału do odwrotu i wszystko wróci do normy. Kiedyś przed wieloma laty, głos kościelnych dzwonów nakazał powrót do domu z leśnej, morowej kwarantanny moim przodkom. Praprababka moja przed wyjściem z lasu zjadła ostatnią kromkę chleba z masłem. W powrotnej drodze na leśnej ścieżce napotkała myśliwego. Na zadane jej pytanie czy się nie boi, odpowiedziała mu, że nie – „Zarazy już nie ma, powystrzelałeś wszystkie wilki, a seks to owszem – lubię!” Życzę wszystkim, byście mogli się spotykać w szerokim rodzinnym gronie i pełną piersią zaśpiewać historię tamtej znajomości (mojej praprababki i myśliweczka) – „Szła dzieweczka do laseczka”.

Jerzy Wnukbauma.

 

W poszukiwaniu archiwalnych śladów, po zamordowanym w czasie II Wojny Światowej przez Niemców w Nowej Słupi wujku mojej żony, natrafiłem na ciekawą internetową stronę. Jest to prowadzony przez Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami portal. Moim zdaniem może on być kopalnią wiedzy dla genealogów. Jak sami o sobie piszą „budują największy zbiór świadectw ludności cywilnej w okupowanej Europie dostępny online. Stworzone przez OBnT „Zapisy Terroru” są nowoczesnym przedsięwzięciem z pogranicza badań naukowych, popularyzacji historii i szeroko rozumianej pamięci narodowej”. Opublikowane tam zeznania świadków niemieckich i sowieckich zbrodni popełnionych na Polakach w latach 1939 – 1945 roku, są dopełnieniem losów naszych bliskich. Materiały pochodzą ze zbiorów IPN. Większość z nich zaczyna się według schematu.

….. dnia… Ja ……z Referatu Śledczego MO w …. działając na mocy art. 20 przepisów wprowadzających KPK, art. 257 KPK, z powodu nieobecności Sędziego na miejscu, wobec tego, że zwłoka groziłaby zanikiem śladów lub dowodów przestępstwa, które do przybycia Sędziego uległyby zatarciu. Zachowując formalności wymienione w art. 235-240, 258 i 259 KPK, przy udziale protokolanta …….. którego uprzedziłem o obowiązku stwierdzenia swym podpisem zgodności protokołu z przebiegiem czynności, przesłuchaniem niżej wymienionego w charakterze świadka. Świadek po uprzedzeniu o ważności przysięgi złożył przypisaną przysięgę, został pouczony o prawie odmowy zeznań z przyczyn wymienionych w art. 104 KPK, odpowiedzialności za fałszywe zeznanie w myśl art. 140 KK.

Brrr! Brzmi groźnie. Urzędniczy język na samym wstępie działa deprymująco na świadka i może odnosić odwrotny od zamierzonego skutek. Miast otworzyć się, świadek może milczeć. Przysięga, uprzedzenie o obowiązku, pouczenie o odpowiedzialności karnej – straszą i zamykają usta. Groźba zaniku śladów lub dowodów przestępstwa do chwili przybycia Sędziego, paskudnie kojarzy się z Kodeksem Karnym. Lecz ten wymyślny, formalistyczny wstęp to nic innego jak wymóg prawa. Pouczenie, podanie podstaw prawnych – bez tego ani rusz w poruszaniu się po meandrach prawa. Dalej już normalnie. Zeznania wezwanych i pouczonych o odpowiedzialności karnej świadków.

Niestety nie znalazłem nic o wujku mojej żony. Jego tragiczna historia nadal pozostaje tajemnicą i podejrzewam, że już nią pozostanie. Więcej szczęścia miałem przeglądając zeznania świadków pochodzących z Kielc. Znalazłem tu zeznanie mojego wujka, szwagra mojego ojca, który opisuje warunki panujące w dwóch obozach pracy (dla Żydów i dla Rosjan) znajdujących się przy Hucie Ludwików. Przeglądając zeznania świadków zastanawiałem się dlaczego skazano tylko nielicznych zbrodniarzy. Większość panów życia i śmierci uniknęło odpowiedzialności karnej. Pocieszające jest jednak to, że nie uniknęli kary moralnej. Sam fakt, że byli przesłuchiwani przez polskich prokuratorów i zginali przed nimi karki mówiąc o polskich bohaterach i patriotach, o czymś świadczy. Odnośnie zabijania bezbronnej ludności cywilnej, w tym kobiet w ciąży i dzieci, zasłaniają się niepamięcią i wykonywaniem rozkazów.

Państwo polskie jako jedno z pierwszych okupowanych, europejskich państw, powołało do życia mocą dekretu z dnia 10 listopada 1945 roku Główną Komisję Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce. Zakresem jej działania było zbieranie materiałów i badanie zbrodni niemieckich popełnionych w latach 1939 – 1945 w Polsce lub poza jej granicami w stosunku do obywateli polskich lub osób narodowości polskiej, oraz cudzoziemców którzy w czasie okupacji przebywali w Polsce. Do jej zadań należało także; kierownictwo i uzgadnianie prac Okręgowych Komisji i innych instytucji o pokrewnym zakresie działania. Komisja wydawała i ogłaszała też materiały i wyniki swoich badań.

W 1949 roku Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich została przemianowana w Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich. O ile pierwszy okres działania Komisji wypełniony był głównie czynnościami śledczymi i dokumentacyjnymi, o tyle lata 1949 – 1965 stały się okresem impasu działań tej instytucji. Złożyło się na to wiele czynników m.in. brak akt dokumentujących popełnione zbrodnie – większość z nich uległa celowemu zniszczeniu przez cofających się Niemców. Te które przetrwały, były skrupulatnie zbierane przez wyspecjalizowane oddziały NKWD i wywożone w głąb Rosji. Nie bez znaczenia jest także wymordowanie przez obu okupantów polskich elit i dojście komunistów do władzy. Dla nich po 1949 roku priorytetowym celem było szukanie i rozliczanie się z wewnętrznymi „wrogami ludu” a nie ściganie wojennych zbrodniarzy.

Zmiana nazwy Komisji w 1949 roku z Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich na  Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich choć może sugerować zmniejszenie odpowiedzialności Niemiec i przeniesienie jej tylko na hitlerowskich oprawców – spowodowane było względami przyjaźni z nowo powstałą Niemiecką Republiką Demokratyczną – NRD. W 1965 roku wskrzeszono działalność Komisji i wzmożono prace archiwalno-dokumentacyjne. Rozpoczęto działalność naukową. Podjęto wysiłek sprowadzenia akt ze Związku Radzieckiego.

Reaktywacja Komisji wiązała się z realnym zagrożeniem przedawnienia zbrodni popełnionych przez Niemców na Polakach w latach 1939 – 1945 roku. Zbieranie zeznań świadków trwało do końca lat 80 ubiegłego wieku. Jednakże ogrom przestępstw popełnionych przez Niemców w czasie II Wojny Światowej, nie został dostatecznie rozliczony przez sądownictwo polskie i RFN.  W konsekwencji udało się stopniowo wymazać z pamięci narodów fakt stosowania zbrodni i terroru oraz genocydu  ludności polskiej na dotąd niespotykaną skalę. Opinii publicznej wpajano przekonanie, że osądzono już wszystkich zbrodniarzy wojennych, których udało się ująć i dalsze szukanie  wojennych przestępców jest bezowocne i bezzasadne.

W ocenie niemieckich sądów, niektóre zbrodnie wojenne mieściły się w: –  „dozwolonym zwalczaniu partyzantki”, „podjęciu przez polskich cywilów walki z niemieckim wojskiem” „niepodporządkowaniu się ludności cywilnej niemieckim poleceniom”, „próbami ucieczki”… To tylko nieliczne przykłady postanowień niemieckiej prokuratury i niemieckich sądów. Czarę goryczy przelewały też PRL -owskie „wymiary sprawiedliwości” przypisując część zbrodni na Żydach i Polakach żołnierzom Polski Podziemnej, wiernych do końca swoich dni Polsce. „Polskie obozy” to nic innego jak pokłosie starych zaniedbań i błędów popełnionych przez rodzimych komunistycznych prominentów mających decyzyjne role. Ich „wicie, rozumicie towarzysze” na długie lata zamiatało pod dywan wiele istotnych spraw. Takie postępowania determinowały proces wychowania i kształtowania świadomości młodych pokoleń Europejczyków i Amerykanów. Niemałą rolę odegrały w tym światowe media. Robią to zresztą nadal, zniekształcając fakty i mocno naginając historyczną prawdę.

Ostatnie zawirowania związane z nowelizacją ustawy o IPN zbudziły demony i przyczyniły się do powstania na ten temat wielu mitów i nieporozumień. Przeciwnicy zmian zadają masę pytań i wysuwają wiele wątpliwości. Straszą, że ustawa w nowym kształcie może mieć wpływ na świadków, którzy zdecydują się opowiedzieć o tym co widzieli, słyszeli i zapamiętali. Ktoś mądry kiedyś powiedział – „Jak nie wiadomo o co chodzi, to chodzi o pieniądze”. Jedno jest pewne – trwa wyścig z czasem. Swoich dni dożywają nieliczni już świadkowie hitlerowskiego i sowieckiego ludobójstwa. Czas pokaże czy sprawdzi się ponadczasowość szesnastowiecznej Pieśni Jana Kochanowskiego, który pisał; „Nową przypowieść Polak sobie kupi, że i po szkodzie, i przed szkodą głupi.”

Jerzy Wnukbauma.